مبانی معماری مقابر امامزادگان در ایران

بیان مسئله :   بر‌اساس آمارهای موجود، در ایران به عنوان کانون اصلی تشیع بیش از چهارهزار امامزاده وجود دارد و در طول دوران اسلامی ایران، بناهای آرامگاهی با شکوهی جهت این امامزادگان ساخته شده که گونه ویژه‌ای را در معماری ایران پس از مساجد تشکیل می‌دهند. نکته قابل توجه در مورد بسیاری از بناهای امامزادگان تأثیر اساسی آنها بر روند شکل‌گیری‌، هویت‌بخشی و گسترش بسیاری از شهرهای ایران دوران اسلامی است. از این‌رو با توجه به اهمیت بنیادی و اعتقادی بناهای آرامگاهی امامزادگان درایران، کنکاش و پژوهش در ابعاد مختلف منشأ و نحوة پیدایش و مبانی شکل‌گیری و توسعه آنها از اهمیت فراوانی جهت شناخت بهتر و الگوگیری معماران حائز اهمیت است. البته لازم به یادآوری است که علاوه بر مقابر امامزادگان شیعه بسیاری از آرامگاه‌ها در نقاط مختلف سنی‌نشین ایران با همین الگوها موجود است که منسوب به صحابه پیامبر‌، خلفای راشدین و علمای اهل تسنن است‌. هدف تحقیق :   واکاوی این جستار و بررسی اهمیت و جایگاه مبانی معماری مقابر متبرکه مذهبی در مکتب شیعه می‌تواند روزنه‌ای جدید در بحث معماری ایرانی-اسلامی بگشاید. و در واقع هدف اصلی پژوهش حصول اصول و مبانی معماری مقابر امامزادگان و چگونگی و شناخت اشتراکات آنها به صورت مفهومی و بصری و نهایتاً استفاده از این اصول در معماری یادمانی آرامگاهی دوران معاصر به عنوان مبانی نظری است. روش تحقیق :   این پژوهش به روش تحلیلی- توصیفی و با استفاده از روش تحقیق کیفی به تحلیل محتوا و در نهایت با استفاده از استنتاج به بیان اصول کلی می‌پردازد. جمع‌آوری اطلاعات از طریق مطالعه کتابخانه‌ای و اسناد معتبر تاریخی و تحقیقات میدانی صورت گرفته است. در این راستا ابتدا پیشینه تاریخی و مبانی نظری مبحث مورد بررسی قرار گرفته، در مرحله بعد پنج نمونه از گونه‌های شاخص دوره‌های مختلف انتخاب شده و مؤلفه‌های هندسه بنا، عناصرشکل‌دهنده‌، موقعیت مکانی، طبیعت‌گرایی و تزیینات در آنان مورد ارزیابی و تحلیل قرار گرفته است. نتیجه‌گیری :     نهایتاًَ این یافته‌ها، نکات قابل‌توجهی را در ارتباط با اصول و مبانی معماری مقابر امامزادگان نمایان ساخته و بیانگر این مهم است که علی‌رغم وجود تفاوت زمینه‌ای در دوره‌های مختلف‌، فرم‌ها و حتی نقش متفاوت کارکردی گونه‌های معماری امامزادگان‌، همه دارای اصولی مشترک و یکسان نظیر طبیعت‌گرایی، نمادگرایی، درون‌گرایی، مصالح مشترک بومی، هندسه چند ضلعی‌های منتظم، استفاده از نمادها و عناصر مقدس مذهبی نظیر چهارتاقی وکارکرد فضای جمعی هستند.